KOMUNITETI BOSHNJAK NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË SË VERIUT

Boshnjakët janë një popull sllavo-jugor, të cilët kryesisht jetojnë në territorin e Bosnje-Hercegovinës, në zonën e Sanxhakut në Serbi dhe Mal të Zi, në Republikën e Turqisë, si dhe në vende të tjera që dolën pas shpërbërjes së ish federatës jugosllave. Ata e gjurmojnë origjinën e tyre tek sllavët mesjetarë që u vendosën në Bosnjë në atë kohë dhe e quanin veten boshnjakë. Me ardhjen e Perandorisë Osmane, boshnjakët e pranuan islamin në masë. Boshnjakët flasin gjuhën boshnjake dhe përdorin alfabetin latin dhe kirilik.

Emri origjinal i boshnjakëve vjen nga fjala latine Bosnesis, që fillimisht do të thoshte pjesëtar i territorit dhe më vonë pjesëtar i popullit dhe banor i shtetit të Bosnjës, i cili flet gjuhën boshnjake. Në fillim të sundimit osman ka pasur ndryshime në gjuhën boshnjake, kështu që emrat popullorë si Poljak, Sllovak dhe kështu fjala boshnjak janë përdorur më shumë. Me stabilizimin e sundimit osman, fjala boshnjak zëvendësoi plotësisht emrin mesjetar boshnjak. Fjalët si boshnjak-kavmi dhe boshnjak-milleti nënkuptonin pjesëtarin e popullit boshnjak, domethënë pasardhësit e boshnjakëve mesjetarë.

Gjuha boshnjake, si term, përmendet për herë të parë në vitin 1300 në veprën “Skazanie izjaivleno o literah”, të shkruar nga udhëtari bizantin Konstantin Filozof. Boshnjakët dhe gjuha boshnjake u ekspozuan veçanërisht gjatë kohës së Perandorisë Osmane. Më pas, së bashku me osmanishten dhe arabishten, gjuha boshnjake bëhet një nga gjuhët zyrtare. Si konfirmim i kësaj është fjalori i parë boshnjak-turqisht i Mehmet Uskufijes (1631) i shkruar në këtë periudhë.

Për gjuhën e boshnjakëve flet edhe rilindësi maqedonas Gorgia Pulevski (1838-1894/95) në veprën e tij “Fjalori i tri gjuhëve”, ku vëren se gjuha sllave ka pesë dialekte, përkatësisht: rusisht, kroatisht, boshnjakisht, bullgarisht dhe maqedonase.

Fundi i shekullit të 19-të dhe fillimi i shekullit të 20-të për boshnjakët është periudha më e vështirë e historisë së tyre, periudhë kur ata detyrohen të largohen nga shtëpitë e tyre, ndërsa ndjenja kombëtare dhe gjuha boshnjake ndalohen dhe sfidohen.

Me vendimet e Kongresit të Berlinit të vitit 1878, Bosnja u pushtua nga Austro-Hungaria dhe Perandoria Osmane u detyrua të tërhiqej.

Tërheqja e turqve është arsyeja e krizës muhaxhire dhe shpërngulja e boshnjakëve nga territori i Bosnjë-Hercegovinës dhe Sanxhaku i Novopazarit.

Në territorin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, numri më i madh i boshnjakëve nga Sanxhaku i Novopazarit dhe Bosnja e Hercegovina emigruan gjatë valës së dytë të largimit nga vatrat e tyre që ndodhi në vitet 50-60 të shekullit të kaluar.

Ndonëse e konsideronin Maqedoninë si destinacion tranzit rrugës për në Turqi, një pjesë e madhe e boshnjakëve qëndruan duke realizuar të drejtën e punësimit dhe shkollimit në të gjitha nivelet e sistemit arsimor.

Sipas të dhënave zyrtare statistikore nga regjistrimi i fundit i popullsisë në vitin 2002, sot në Republikën e Maqedonisë s[ Veriut jetojnë 17.018 boshnjakë.

Boshnjakët në Republikën e Maqedonisë së Veriut jetojnë në të gjithë vendin, por më së shumti janë të përqendruar në këto komuna:

  • Shkup (Çair, Butel, Qendër, Gjorçe Petrov, Aerodrom, Kisela Voda, Gazibabë)
  • Komuna e Sarajit (fshati Lubin)
  • Komuna e Studeniçanit (fshati Batincë)
  • Komuna e Petrovecit (fshatrat Konjare e Poshtëm, Konjare e Mesme, Çiflik, Çojlije, Petrovec)
  • Komuna e Velesit (fshatrat Lazhanë, Zhitoshë, Desovë, Borinë, Jakrenovë, Sazdevë)
  • Komuna e Tetovës, Gostivarit, Kërçovës, Strugës, Prilepit.

Me ndryshimin e ligjit për festat e Republikës së Maqedonisë së Veriut, më 8 shkurt 2007 në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, 28 shtator (dita kur përfaqësuesve të popullit boshnjak në Kuvendin e dytë të Boshnjakëve në Sarajevë ia kthyen emrin kombëtar, boshnjak) është shpallur Dita Ndërkombëtare e Boshnjakëve si festë për pjesëtarët e komunitetit boshnjak në R.M.V. Kjo ditë është ditë jopune për boshnjakët në R.M.V.

Më 16.11.2001 në Kuvendin e R.M.V Është miratuar amendamenti IV i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, me të cilin parashihet pjesëmarrja e boshnjakëve në preambulën e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut në baza të barabarta me komunitetet tjera etnike dhe kështu populli boshnjak zyrtarisht u bë element konstituiv, pjesë përbërëse dhe e pandashme e shoqërisë multietnike maqedonase.

Deri më tani, nxënësit boshnjakë kanë realizuar të drejtën për t’u arsimuar në gjuhën amtare duke ndjekur lëndën zgjedhore: Gjuha dhe kultura e boshnjakëve, por nga viti i ardhshëm mësimi i gjuhës boshnjake do të mbahet nga klasa I-IX në të gjitha lëndët në SH.F. “Dituria – fsh. Lubinë, SH.F “Rajko Jinzifov” – fsh. Orizarë dhe SH.F “Alija Avdovic” – fsh. Batincë.

Në fushën e kulturës, për herë të parë këtë vit janë miratuar dy projekte nga Ministria e Kulturës së Republikës së Maqedonisë së Veriut:

  • Projekti i parë është në fushën e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore, i dorëzuar nga qendra BEKA (shoqatë e qytetarëve për projektimin, edukimin dhe zhvillimin e kulturës së boshnjakëve në Maqedoni) dhe ka të bëjë me restaurimin e Kral K’zi. Turbeto – d.m.th mbetjet e turbës, e cila ndodhet në shpatin lindor të vendbanimit Gazibabë, në afërsi të Fakultetit të Shkencave Matematiko Natyrore. Varri ishte pjesë e varrezave të famshme myslimane, që ndodheshin në këtë kodër. Sipas të dhënave të Glisha Elezoviqit, në këtë tyrbe është varrosur Katerina, e bija e mbretit të fundit boshnjak Stefan Tomasheviç. Nga të njëjtat burime mësohet se ajo dhe vëllai i saj Sigmund u kapën gjatë pushtimit të Bosnjës nga osmanët, pas së cilës ata pranuan besimin islam. Katerina jetonte në Shkup, ku edhe vdiq. Prandaj, supozohet se turba është ndërtuar në fund të shekullit të 15-të ose në fillim të shekullit të 16-të.
  • Projekti i dytë është në fushën e muzikës dhe aktiviteteve muzikore-skenike (festivale dhe manifestime), i dorëzuar nga organizata joqeveritare “Takimet e boshnjakëve në Maqedoni” – manifestim tradicional, i cili mbahet për 32 vjet me radhë në fshati Orizarë – komuna e Velesit. Veprimtaria përfshinë aktivitete sportive (turne në futboll të vogël, basketboll, hedhje guri nga supi, tërheqje lufte), letërsi, arte figurative, tribuna edukative, folklor, festival i interpretuesve amatorë, teferij.

E drejta për informim në gjuhën amtare, përmes mediave elektronike dhe të shkruara, deri më tani është realizuar me cilësi të lartë vetëm përmes redaksive në gjuhën boshnjake në RTVM – “SEHARA”. Emisionet në gjuhën boshnjake transmetohen tre herë në javë nga 30 minuta dhe një herë në muaj nga 60 minuta.

Përfaqësues i popullit boshnjak në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe në Qeveri është kryetari i Partisë për Veprim Demokratik të Maqedonisë, Avdija Pepiq, ekonomist i diplomuar. Nga viti 2006 deri në vitin 2008 ka qenë drejtor i Agjencisë për përkrahje të ndërmarrësive, ndërsa nga viti 2008 është deputet në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut.