KOMUNITETI SERB NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË SË VERIUT

Serbët, si pjesa tjetër e popujve sllavë të jugut, emigruan në Ballkan gjatë shekujve VI dhe VII pas Krishtit. Të dhënat më të hershme të sistematizuara për serbët i gjejmë në shkrimet e perandorit bizantin Konstandin III Porfirogen në shekullin e 10-të. Shteti serb u formua nën dinastinë Visesllave dhe nën ndikimin e Bizantit në fund të shekullit të IX-të filloi procesi i braktisjes së paganizmit dhe kalimit në krishterim.

Gjuha serbe, e cila është një nga gjuhët sllave nga familja e gjuhëve indoeuropiane. Në fillim gjuha e të gjithë sllavëve të jugut ishte sllavishtja e vjetër. Me kalimin e kohës elemente nga gjuha popullore u futën në sllavishten e vjetër. Gjuha nga e cila lindi versionin serb të gjuhës së vjetër sllave – sllavishten serbe, e cila u shkrua nga shekulli i 12-të deri në shekullin e 18-të: Në gjysmën e parë të shekullit të 19-të, Vuk Stefanović Karaxhić reformoi gjuhën dhe drejtshkrimin serb, duke bërë një ndryshim të madh ndërmjet kulturës sllave serbe të asaj kohe dhe standardit të ri. Reforma e Vuk Stefanoviq Karaxhiqit u prezantua zyrtarisht në Serbi në vitin 1868. Sa i përket origjinës së emrit Serbi, ka mendime të ndryshme. Sipas historianit serb Rajiq, kjo fjalë e ka origjinën nga sabirët hunikë, burime të tjera e kanë marrë nga lumi Serbica (midis Eufratit dhe Tigrit në Irakun e sotëm). Disa e kanë marrë emrin serb nga fjala Sobranie dhe disa lidhen me Siberinë, një nga vendlindjet stërgjyshore të sllavëve. Historiani çek Safarik e lidh emrin serb me fjalën Sjarbin, Serb, Serbin, Sibirin, që të gjitha do të thotë racë, popull, pra popull i të njëjtit gjak. Disa burime thonë se në sanskritisht emri serb do të thotë i lirë një njeri, një hero, një njeri që lufton gjithmonë për mbijetesë. Sipas kolumnistit rus Veltman, emri Serbin do të thoshte një ushtar, trim. Edhe në gjuhën turke fjala serb do të thotë popull trim, vrasës, i padisiplinuar, te persët e vjetër do të thotë kokë, vjetërsi, kurse te hebrenjtë i lirë, hero, kryengritës.

Sipas regjistrimeve të popullsisë në vitin 1948, në Maqedoni jetonin 29.721 serbë ose 2.6% e popullsisë së përgjithshme në Republikën e Maqedonisë së Veriut, në vitin 1961 42.728 serbë ose 3.1% e popullsisë së përgjithshme në Republikën e Maqedonisë së Veriut, në vitin 1971 46.465 serbë ose 2.8%. nga popullsia e përgjithshme në RMV, në vitin 1994 40.228 serbë ose 2.0% e popullsisë së përgjithshme në R.M. dhe në vitin 2002 në Maqedoni jetojnë 35.939 serbë ose 1,78% e popullsisë së përgjithshme të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Numri më i madh i serbëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut jetojnë në Shkup (14.298), Kumanovë (9.062), Tetovë (604), Rosoman (409), Manastir (541) dhe Shtip (297). Gjatë periudhës së RSFJ-së, serbët në Republikën e Maqedonisë së Veriut ka statusin e kombit. Me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut nga viti 2001, pas statusit të përkohshëm të pakicës, serbët marrin statusin e bashkësisë etnike me të drejta të njohura dhe të garantuara. Festa e Shën Savës (27 janar) festohet si festë kombëtare e serbëve në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe festohet në disa qytete dhe shkolla me një sërë manifestimesh kulturore. Kjo ditë është ditë jopune për pjesëtarët e komunitetit serb në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Serbët në Republikën e Maqedonisë së Veriut përveç festës së Shën Savës me ngjarje të përshtatshme kulturore-artistike dhe sportive përkujtojnë edhe më të rëndësishmet ngjarjet e historisë së tyre si: Vidovdani, përkujtimi i luftëtarëve të vrarë të Zebrnjakut dhe Udovës dhe çdo vit në Kumanovë tradicionalisht festohet Viti i Ri Ortodoks.

Serbët në Republikën e Maqedonisë së Veriut në arsimin fillor mësojnë në gjuhën e tyre në 3 shkolla, përkatësisht SHQ “Shën Kirili dhe Metodi” – Kuçevishtë, SH.P. “Svetozar Markoviq” – Staro Nagoriçan dhe NO “Braça Ribar” – Tabanovc. Prej gjithsej 1771 nxënësve serbë të regjistruar në arsimin fillor mësimin në gjuhën serbe e mësojnë gjithsej 274 nxënës ose 15.47%.

Gjuha serbe është në përdorim zyrtar në komunën e Staro Nagoriçanit, kurse në komunën e Kumanovës gjuha serbe është në përdorim zyrtar në Këshillin e Komunës me vendim të Këshillave të komunave në pajtim me Ligjin për Vetëqeverisje Lokale.

Në Republikën e Maqedonisë së Veriut ka një numër të madh kisha të periudhës mesjetare që janë nën tutelën e sundimtarëve serbë. Më të njohurat janë Shën Gjergji në Staro Nagoriçan, ndërtuar nga mbreti Milutin në vitin 1313 dhe Manastiri Uspetie i Shën Bogorodicës në fshatin Matejç, i ndërtuar në vitin 1300 nga mbreti Dushan dhe piktura afreske është e fundit të shekullit të 14-të, nga koha e mbretërimit të djalit të tij Uros dhe gruas së tij Jelenës.

Serbët në Republikën e Maqedonisë së Veriut kanë gjithashtu një numër të madh të monumenteve të kulturës, ndër të cilat më të njohurat janë: ostuari memorial i Zebrnjakut komuna e Staro Nagoriçanit, varrezat ushtarake serbe në Manastir, osuaria përkujtimore në Kriva Pallankë, Kapela përkujtimore me kostume në Kalaslare të Poshtme, Kapela përkujtimore me eshtoren në Manastir, Kapela përkujtimore në Kuçkovë, Kapela përkujtimore në Studencishtë, Kisha përkujtimore e Shën Kryeengjëllit dhe Mihailit në Shkup, varrezat ushtarake serbe në Skoçivir, varrezat ushtarake serbe në Baç, varrezat ushtarake serbe në Kompleksin Memorial Kajmakçalan, Ndërtesa e komandës supreme të ushtrisë serbe në Baç, varrezat ushtarake serbe në Shkup etj. Gjatë sundimit turk në këto zona, serbët ishin popull përbërës.

Serbët në Republikën e Maqedonisë së Veriut e gëzojnë të drejtën për të marrë informacion në gjuhën e tyre amtare që nga viti 1993, kur për herë të parë u themelua redaksia në gjuhën serbe – Vidik në televizionin shtetërorë të Maqedonisë së Veriut. Sot Vidik transmetohet tri herë në javë nga 30 minuta dhe një herë në muaj në kohëzgjatje prej 1 ore. Në vitin 2003 në Radion maqedonase u krijua një emision radiofonik në gjuhën serbe dhe programi zgjate 400 minuta në muaj.

Manastir Sv.Djordja
Zebrnjak